Czym jest gramatura papieru?

Świat papieru, materiału znanego od przeszło tysiąca lat, jest złożony i fascynujący. Terminologia papiernicza kryje w sobie wiele tajemnic. Wszyscy znamy słowo „gramatura”, niewielu z nas zna jednak jego znaczenie.

Gramatura to jednostka gęstości papieru

Często sądzi się, że określenie „gramatura” dotyczy ciężaru, masy papieru. W rzeczywistości nie chodzi jednak o ciężar, ale o jego gęstość. Jest to jednak gęstość rozumiana specyficzne, obliczana nie jako stosunek masy do objętości, ale jako stosunek masy do powierzchni. W przypadku gramatury papieru, zależność ten podajemy w gramach na metr kwadratowy (g/m²). Niekiedy spotyka się także określanie gramatury papieru w cm/m²: jest to sposób rzadziej stosowany, ale zgodny z normą ISO 534:2011.

Z określeniem „gramatura” spotykamy się najczęściej w odniesieniu do papieru oraz innych wyrobów papierniczych, takich jak bibuły czy kartony. Mierzy się w ten sposób jednak także inne materiały produkowane w arkuszach (ewentualnie we wstęgach), w tym tkaniny i wyroby włókiennicze. Niekiedy (zwłaszcza w odniesieniu do żywności) gramatura oznaczać może po prostu wagę produktu.

Gramatura w klasyfikacji wyrobów papierniczych

Gramatura to jednostka klasyfikacji wyrobów papierniczych, stosowana powszechnie w przemyśle celulozowo-papierniczym i przez każdy profesjonalny sklep papierniczy. To właśnie gramatura odróżnia formalnie bibułę, papier czy karton.

Przybliżona tradycyjna klasyfikacja wyrobów papierniczych w oparciu o gramaturę przedstawia się następująco:

• bibuła (bibułka): do 28 g/m²
• papier (w ścisłym sensie): od 28 do 160 g/m²
• karton: od 160 do 315 g/m²
• tektura: powyżej 315 g/m²

Dokładne przedziały wartości podawane są jednak rozmaicie przez różne źródła, są też zmienne w zależności od regionu produkcji i okresu historycznego. Dlatego też podjęto starania o normalizację gramatury wyrobów papierowych, która obowiązywałaby na całym świecie. Międzynarodowa skala gramatury papieru opiera się na matematycznym szeregu liczb normalnych, który jest ciągiem o postaci: 31,5 – 35,5 – 40 – 45 – 50 – 56 – 63 – 71 – 80 – 90 – 100 – 112 – 125 – 140 – 160 g/m². Wadą klasyfikacji międzynarodowej wyrobów papierniczych jest to, że odchodzi ona od tradycyjnej nomenklatury papierniczej, nie ma w niej terminów takich jak „bibułka” czy „karton”, do których silnie przyzwyczaili się odbiorcy przemysłowi i klienci sklepów papierniczych.

Warto zwrócić uwagę, że gramaturę określa się inaczej w krajach anglosaskich, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych. Gramatura wyrażana jest tam w funtach na ryzę papieru. Określenia tego nie stosuje się zazwyczaj w odniesieniu do tradycyjnych wyrobów papierniczych Dalekiego Wschodu, np. japońskich papierów czerpanych.

Znaczenie gramatury papieru

Od gramatury papieru zależą jego wartości użytkowe, przede wszystkim sztywność. Pośrednio gramatura określa także objętość właściwą papieru, nie dotyczy to jednak wszystkich jego rodzajów. Nie znaczy to oczywiście, że wysoka gramatura zawsze jest zaletą, zależy to od przeznaczenia użytkowego wyrobu. W wielu przypadkach (zwłaszcza w odniesieniu do bibuły) ceniona jest właśnie niska gramatura.

Wobec papierniczych wyrobów opakowaniowych, takich jak karton, gramatura jest jednym z głównych wskaźników wytrzymałości opakowania. W przypadku papieru opakowaniowego, a także okładkowego i stosowanego w folderach i niektórych drukach reklamowych można jednak osiągnąć pożądaną sztywność materiału w inny sposób, niż przez odpowiednią gramaturę. Służy temu laminowanie i lakierowanie papieru.

Gramatura jest szczególnie istotną wartością w przypadku papierów drukarskich. Wysokość gramatury wpływa bowiem na możliwości produkcyjne, na wielkość powierzchni produktów papierowych. Przemysł papierniczy dąży więc do maksymalnego ograniczania gramatury papieru.